شاخص‌های بورس در واقع معیارهای مهمی هستند که با بررسی و تحلیل آنها، میتوان وضعیت گذشته و حال بورس را از جنبههای مختلف، ارزیابی و حتی با کمک روش‌های نموداری روند آینده بورس را پیش‌بینی کرد.بنابراین طبیعتا با توجه به نقش بسیار مهمی که شاخص‌های بورس، در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران ایفا می‌کنند، نوسانات شاخص‌ها نیز برای سرمایه‌گذاران بسیار حائز اهمیت است. شاخص‌های بورس، انواع مختلفی دارند که هر کدام، وضعیت بورس را از جنبه خاصی نشان می‌دهد، بنابراین سرمایه‌گذاران در تحلیل شاخص‌های بورس باید به کارکرد هر شاخص توجه کافی داشته باشند.
بارها دیده شده که معاملات بلوکی روی تابلو اصلی در سهام شاخص ساز منجر به جهت‌دهی شاخص کل شده است، از این جهت نمیتوان با مشاهده وضعیت شاخص کل به وضعیت کلی بازار پی‌برد. به همین دلیل از سال ۱۳۹۳ شاخص هم وزن در اختیار فعالان بازار سرمایه قرار گرفته است، افراد می‌توانند با استفاده از آن با دقت بیشتری نسبت به ورود و خروج نقدینگی و وضعیت کلی بازار تصمیم گیری کنند. برخی از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه اعتقاد دارند شاخص کل معیار مناسبی برای ارزیابی شرکتهای بورسی و نشان دهندۀ برآیند عمومی تغییرات بازار سهام نیست. ب طوری که شاهد آن هستیم بازار سهام در وضعیت کاهشی است، اما با افزایش قیمت یک سهم بزرگ شاخص سبز می شود!
برخی از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه کمپین "جایگزینی شاخص هم وزن به جای شاخص کل"را تشکیل داده‌اند و خواستار این هستند که اطلاعات تاریخی شاخص هم وزن به روزرسانی شود شاخص هم وزن نشانگر دقیق‌تری برای تغییرات بازار سهام است باید به عنوان شاخص اصلی بازار در نظر گرفته شود.
شاخص هم وزن
شاخص هم وزن از تاریخ 5 اسفند 93 توسط سایت مدیریت فناوری بورس در دسترس کاربران قرار گرفته است. این شاخص پس از درخواست فعالان بازار سرمایه مبنی بر واقعی نبودن شاخص کل طراحی و محاسبه شد. در این شاخص کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص کل سهیم هستند. در واقع 5 درصد نوسان مثبت یک شرکت کوچک به اندازه 5 درصد نوسان مثبت بزرگترین شرکت بورس در این شاخص تاثیرگذار است.
در واقع در شاخص کل هم وزن شرکتهای پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص کل سهیم هستند و نوسانات مثبت و منفی شرکتهای کوچک، به اندازه نوسان مثبت و منفی شرکتهای بزرگ در این شاخص تاثیرگذار است.
شاخص قیمت TEPIX
شاخص قیمت نیز یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های بورس است. این شاخص بیانگر روند عمومی تغییر قیمت سهام همه شرکتهای پذیرفته در بورس اوراق بهادار است و برخلاف شاخص کل، سود تقسیمی شرکتها در این شاخص لحاظ نمی‌شود. مثلا اگر شاخص قیمت بورس در مدت یکسال ۲۰ درصد رشد داشته باشد، به این معنی است که سطح عمومی قیمتها در بورس نسبت به یکسال گذشته به طور متوسط ۲۰درصد رشد داشته است. تفاوت عمده این شاخص با شاخص کل این است که در شاخص قیمت، فقط قیمت سهام شرکتهای بورسی در فرمول شاخص مورد محاسبه قرار می‌گیرد، در صورتی که در شاخص کل علاوه بر قیمت، سود پرداختی سالیانه شرکتها هم در محاسبه شاخص لحاظ میشود. در این شاخص نیز مثل شاخص کل، وزن شرکتها در تاثیر آنها بر شاخص قیمت اهمیت دارد، یعنی هرچه شرکت بزرگتر باشد، تاثیر آن بر شاخص قیمت نیز بیشتر است.
شاخص سهام آزاد شناور TEFIX
پیش از آنکه درباره «شاخص سهام آزاد شناور» توضیح دهیم، لازم است مفهوم «سهام شناور آزاد» را مرور کنیم. سهام شناور آزاد(Free float) بخشی از سهام یک شرکت سهامی اطلاق میشود که دارندگان آن آماده عرضه و فروش آن بخش از سهام هستند و انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک قابل معامله باشد. مالکان سهام شناور آزاد قصد ندارند با حفظ آن در مدیریت شرکت مشارکت کنند. برای محاسبه سهام شناور آزاد باید ترکیب سهامداران، بررسی و سهامداران راهبردی را مشخص کرد. سهامدار راهبردی، سهامدارانی هستند که در کوتاه مدت، قصد واگذاری سهام خود را نداشته و معمولاً می‌خواهند برای اعمال مدیریت خود، این سهام را حفظ کنند. به عنوان مثال سهام شناور آزاد شرکتهای مخابرات ایران و فولاد مبارکه به ترتیب برابر با پنج درصد و ۲۴درصد است.
شائبه‌ای که همواره از دستوری شدن بازار و بهره برداری‌های خاص شاخص کل وجود دارد این است که معاملات هماهنگ شده بلوکی در سهامی که بزرگ بوده و بیشترین تاثیر را در شاخص کل دارد باعث میشود تا کلیت بازار بصورت تصنعی مثبت گزارش شود به طوری که در شاخص هم وزن این امکان وجود ندارد تنها با معاملات مثبت تعدادی سهام انگشت شمار کلیت بازار مثبت ارزیابی می گردد.
با همه این موارد شاید پیشنهادی که بیشتر مورد توجه اهالی بازار بوده است قرار گرفتن شاخص هم وزن بعنوان شاخص اصلی ارزیابی بازار و شاخص کل بعنوان شاخص جانبی باشد.
شاخص هم وزن پس از رونمایی با 10 هزار واحد در میانه‌ی اسفند 93 توانسته تا به امروز نزدیک به 77 درصد رشد داشته است و به رقم 17700 واحد برسد به طوری که در مدت مشابه همان سال شاخص کل تنها 29 درصد افزایش را ثبت کرده است.
به نظر میرسد با توجه به اینکه از رونمایی شاخص هم وزن بیش از دو سال و 6 ماه می‌گذرد، داده و اطلاعات کافی جهت تحلیل پذیر بودن این شاخص فراهم گردیده است با توجه به این موضوع فرصت مناسبی ایجاد شده تا سازمان بورس با این تغییر مختصر نسبت به تمامی حواشی پیرامون بلوک‌زنی و شاخص سازی پایان دهد. علاوه بر این نگاه بیرونی به بازار نیز واقعی‌تر شده و اینگونه استنباط نمی‌گردد که سرمایه‌گذاران در بورس همگام با شاخص کل بایستی بازدهی کسب کنند.
در این دو سال روزهای منفی فراوانی در بازار سرمایه تجربه و شاهد بوده‌ایم، حتی تا 70 درصد نماد‌ها معاملات منفی را سپری می‌کردند اما شاخص کل با نوسان مثبت به کار خود پایان داده بود و همچنین برعکس این موضوع نیز صادق است. به گونه‌ای که اکثر نمادهای بازار معاملات مثبت را تجربه کرده‌اند اما شاخص عددی منفی را نمایش می داد. این تناقضات از هر دو سو باعث تاثیرات روانی منفی بر ذهن معامله گران شده و خصوصاً در روزهای منفی بازار ناراحتی آنان را دوچندان میکند چه بسا منجر به عدم تمرکز و اخذ تصمیمات اشتباه در معاملات افراد گردد.
امیدوارم مسئولان ذی ربط در راستای استاندارد شدن قوانین بازار سرمایه رفتن به سوی پیاده سازی سازوکار بین المللی در نهاد های مالی این تغییرات نه چندان دشوار را به زودی اعمال کرده و گامی مثبت در جهت بهبود شرایط بازار سرمایه بردارند.
